LOṬHAZAWL
L O Ţ H A Z A W L
~ Saihmingliana Sailo
Tunhma dinhmun : Thenzawl khaw hming put chhan, ‘Lothazawl’ hi Lau lui leh Midum lui inkara hmun rai, zawl rem nuam tak a ni a, thawnthu-ah phei chuan Chhura vuak zawl nia sawi tel ve thin a ni nghe nghe. Tunhma, kan pi leh pu te hun lai chuan Then thing hmun, ngaw thelh thuau mai a ni thin a. Then rah tlan sa chi hrang hrang leh sava chi hrang an tam thin hle a, lui tawn tawn karcheha awm a nih avang leh a piah lawkah Vacha dil a lo awm veleh zel bawk a, ramsa chi hrang hrang, sakhi, sanghal, sazuk leh ramsa dang ho tan chuan tlat velna leh chenna hmun duhthusam a ni a, Vacha dil vela cheng thin Vacha te hi Kel la tiat tiat te pawh an awm thin niin an sawi a, Pu Pianmura pawhin Vacha a kah chu Kel la a tiat e an ti thin. Hei vang hian ramsa dang ei thin sapui tan pawh ei tur a tam em avangin helai hmun hi Sakei tamna hmun a ni a, kum upa zawkte sawi dan chuan kum 1931 hnulam khan pasaltha ten Sakei an kah zat pawh 12 a tling a, Thenzawl pasaltha, tun thlenga la dam, Pu Laltanpuia pawhin Sakei 2 (pahnih) a kap a ni.
Lothazawl hi sawi tawh angin Then hmun a nih avangin thingsemim awm hun lai, favang chhoah te chuan thingsemim a tam thin em em a, vawikhat pawh pasaltha pakhat hian chung thingsemim te chu a chhar a, a chhar tantirhna hmunah chuan a fei ki bar ken chu leiah chhun burin a chhar kual zel a, a duh tawk a chhar hnuah a fei chu a zawng leh a, a hmu zo ta lo va, thingsemim tlain a chhilhbo sak ni ngeiin a ring a ni an ti.
Kan hriat angin tunhma kan pi leh pu te chu lo neia ram tha uma pem kual thin an ni a, Lothazawl hmun leh a chhehvel ngaw tha tak mai pawh chu lo atan vatin, a chul hnuah a kum lehah lo atan an rit nawn leh a, tihian phul hmunah a lo chang zo ta a ni an ti a, lo atana an vah kum tak hi hriat theih a ni tawh lo va, kum 1938 khan helai hmun vel hi lo atan an theh ngei niin a lang a, hetih hunlaia Thenzawl-a lal awm te chu - Vantawng lal, Vantawnga leh Thenzawl lal, Lianrikhuma te an ni a, Vantawng lal, Vantawnga hova Lothazawl hmun vel hi theh an nih a rinawm zawk a, Lianrikhuma hi chu Thenzawl hmarlam, Maudauh ram, Puallawi chung tlang khamphei nuam taka khaw dintu a ni. Hemi hnu hian Kawlri atangin Thenzawl lal, Bengkhuaia chuan kum 1866-ah khua a rawn din nghet leh ta a, a hmaa Lothazawl leh a chhehvel an lo vah bua tawh pawh a lo ngaw tha leh tawh hle a, tichuan, Bengkhuaia hun lai pawh hian lo atan an nei chhunzawm ve leh ta a, phul hmun, ram rai zawl nuam tak a lo ni ta a, kum 1960 atang chuan dawrkaia sumdawng te lo awm ve tanin hetia lo tur atana ram theh hi an bansan hret hret a, sawrkar-in tuna Thenzawl khua awmna hmun hi a thuin ‘Model Village’ atan a puang a, kum 1961 khan in sak tan a lo ni ta a, in ding hmasa ber chu chutih laia Agriculture Department-a thawk, Pu Thanzauva (L) in hi niin tun thlengin Model Vengah hian a faten an la luah a, a fapa upa ber hming atan pawh ‘Laldinliana’ tih a sa nghe nghe a, amah Pu Laldinliana hian 25 February, 2018 khan min boralsan ta a, a uiawm hle mai.
Lothazawl-a Field awm hmain Rajput Field-ah : Khatia Thenzawl khawhlui atanga tuna kan awmna hmuna pem thlak a nih hnu khan sipai lama min awptu Phaitetlanga inbengbel, Rajput Regiment ho chuan an parade-na tur leh Rising day ilo an lawmna hmun atan tihluihnain hlawh pawh pe lovin Rajput Field kan tih hi Thenzawl pa ho leh thalai zawng zawng te an laih luihtir a, kum 1968 May thla ral hma khan an lai zo va, hei hi hun rei tak thlengin tunhmaa infiamna lar tak, Hockey khelh nan hman a ni chho ta a, rambuai thim chhah zual a kiang hlek a, infiamna lama inkaih-hruaina pawl, Games & Sports Associtaion chu kum 1969 khan dinin President hmasa ber atan Pu C. Lalkima (L) thlan a ni nghe nghe a, Hockey Tournament hmasa ber pawh hemi hian khelh nghal a ni a, hetah hian rambuai vanga Thenzawl-a sawikhawm khaw hrang hrang, Lungrang, Zote, Kanghmun, Neihloh, Buangpui te chu an khaw hming chawiin an tel hlawm a, Zote Veng team leh Lungrang Veng team ten final khelin Zote Veng team hian 2-1 a Lungrang Veng team hnehin sawikhawm hnua champion hmasa ber an ni ta nghe nghe a. Team khatah mi 7 zelin an khel a ni.
Sawikhawm hma leh sawikhawm hnu thleng hian Thenzawl leh a chhehvelah Hockey chu infiamna lar ber a ni chho reng a, inkhelhpui (tournament) a awm deuh reng thin. Hetih hunlai hi chuan Lothazawl chu hmun zawl zau nuam tak niin a zawl lai (center) tak chu a ruam deuh a, Rajput Field chang lo ten inkhelh nan leh infiam nan an hmang ve reng thin.
Lothazawl-ah Field: Games & Sports Association hruaitu te chuan infiamna lamah chauh lo pawh infiamna hmun tur tha an dap chho ve reng a, kum 1973 khan tuna Lothazawl-a kan field kaltlangna, Laural panna kawng hrulah chuan G&SA President, Pu Lalbiaktluanga Sailo (L) hovin pavillion an sa a, tuna public playground hi inkhelhpui (tournament) nghah nan an hmang chho tan a, theih ang angin a chei hna pawh an thawk thin. Field laih that a nih chhoh laia harsa tak chunga heta an pavillion sak thiah ngai ta si an uizia chu Pu K. Lalpara, hetihlaia G&SA Secretary chuan a sawi a, a tawpah loh theih lohvin Bulldozer-in a nawr chhe ta nghe nghe a, an lungrem, cubic lung phurh sawn a ngaih avanga motor-a hlangkai thei, cubic lung mahnia chawikanga motor vawrhlut thei chu Pu Lalbiaktluanga Sailo (L) leh Pu Siamhlira (L) te chauh kha an ni a ti thin. (Tunlai cubic lung nen chuan a inthlau viau a ni phawt mai!).
Lothazawl laih a ni : Chutia phul hmun, zawla engemawchen infiamna hrang hrang kalpui a nih hnu chuan EGS hmangin Pu Sekapa VCP hun laiin an lai ve fo va, mihring thaa bawngtuthlawha laih chu a sawt lo vin a hautak em em a, kum 1976 khan Bulldozer hmangin laih tan a ni ta a ni.
Bulldozer-a Field laih a nih dan : Kum 1976 September thla khan Games & Sports Associtaion hruaitu, Pu Valbuanga, President, Pu Lalbiaktluanga Sailo (L) [Ani hi ka pa a ni a, 1986, Dec.12 khan min boralsan a, amah hriatrengna lo ni pah ve se], Vice President, Pu K. Lalpara, Secretary te hun laiin 1st A.R. Commandant, Aizawl-a mi chuan Thenzawl A.R. post a rawn tlawhin Phaitetlanga helipad laih mek rawn endik tura lokal a ni a, Thenzawl-a Post Commander hi Major D. Souja a ni. Major D. Souja hian Thenzawl Branch Y.M.A chu 1st A.R. Commandant tan intihhlimna lam chi neihsak turin a sawm a, hetih lai hian Thenzawl Branch Y.M.A. President chu Pu G. Chalthianga a ni a, ani hi hna tul dang avanga a zin bo lai a nih avangin Pu K. Lalpara chu Y.M.A. lam chuan tawnglet turin an sawm a, Phaitetlang-a A.R. Post ah chuan Y.M.A. chuan hnam lam te, group zai te an han entir a, Commandant rawn zin pawh chu a lawm hle nghe nghe a, Musical Group-a an member Pu R. Biaksiam te, Pu Engzuala te chu A.R. Band Party-a tel an duh chuan a lak tur thu a hrilh a, mahse; an ni hian an duh lo va, A.R. Band Party-ah chuan an lut ta lo a ni.
A tuk zinga Commandant-in helipad laih mek a en lai chuan G&SA hruaitute chuan Commandant hnenah chuan Lothazawl laih chu an lo dil ta a, a lo ngaipawimawh em em a, ‘Aizawl ka thlen veleh Project Pushpak Commander hnenah ka rawn sawi ang a, theihtawp ka rawn chhuahpui ang che u,’ a ti a, G&SA dilna lehkha pawh chu a hawn nghe nghe a. Commandant chuan an dilna chu bawhzui sakin ni hnih hnuah BRTF (Project Pushpak) atanga darkar 8 chhung Lothazawl laih phalna Wireless Telegraph (WT) chu G&SA hruaitute chuan an hmu ta a ni.
G&SA hruaitu te hian pawisa an neih loh avangin Serchhip B.D.O., Pu Lalhmingliana hnenah Pu K. Lalpara leh Pu Lalbiaktluanga Sailo (L) te han kalin Rs 1000/- a lo pe a, tin, A.R. Commandant hian Sazuk ki mawi tak tak pali, A.R. Officer Mess-a tar tur min rawn pe tur a ni a rawn tih bawk avangin V.C. atangin Pu B. Laiveta (L) leh Pu Tahkhama (L) te chuan kan lo zawn sak ang e tiin Sazuk ki mawi tak tak pali chu Rs 50/- zela leiin Commandant hi an pe bawk a. Darkar 8 chhung chauh chuan Lothazawl laih hna chu an zo dawn lo tih hriain G&SA hruaitu te chuan Bulldozer chelh khawtlai dan te an ngaihtuah a, bulldozer enkawltu te leh operator, mi 8 te chu puanthan, Burma suit an tih ang chu an lei sak theuh va, an hnathawh chhung hian Mizo siam zu tuitling leh ar sa kan nen nitin ei an siam sak a, heng te avang leh khatih laia Eudcation Minister, Pu Vaivenga (L) hmalaknain ni 8 chhung lai Lothazawl chu an lai ta nghe nghe a, an laih tan hun hi 1976 November thla tantir lam niin zing dar 8:00 atanga tlai dar 4:00 thleng an lai thin a, Lothazawl chuan hnuai lam chu a dung meter 120, a vang meter 100 vela zauin tha takin an lai zo a, a senso a tamin khawtlanga mi tlawmngai te lehg awm thei deuh te hnenah thawhlawm an khawn bawk a, pawisa fai leh buhfai engemaw zat thawh khawm a ni nghe nghe a ni.
Lothazawl chuan hnuai zawk laih zawh a nih hian a chuan chung lam nena a inkara pavillion an lo sak tawh chu a tangkai lehzual hle a. Hun rei tak chhung chu a chuan hnuai Field hi hman chhoh a ni a. Inkhelhpui chi hrang hrang bakah Sikul lama sport nikhuain a tangkai em em a ni.
Lothazawl Chuan chung laih chhunzawm a ni: Kum 1983thal laiin Zemabawk-a Project Pushpak Commander, Engineer Chatterjee chuan Thenzawl a rawn tlawh veleh ta hlauh a, Lothazawl sira Community Hall-ah chawhma lam dar 11:00 ah a lawmna hun hman a ni a, khatih laia VCP, Pu Sekapa (L) in a kaihruai a, hemi tum hian Lothazawl chuan chung (Primary School -I hnaih lam) laih sak an nih tur thu a sawi leh ta a, May thla tanga September thla chhung lai mai laih a ni a, a karah fur te tlain hna a sawt lo viau a, hemi tuma laitu hi bulldozer lian chi pakhat niin hnathawktu te hi tlai tin G&SA hruaitu te hian Rs 20/- an pe ziah a ni. September thlaa an laih zawh chuan Meter 400 Track rin theihnaa zau a lo ni ta a. Pu F. Malsawma, Education Minister chuan a rawn hawng a, khawtlang huapin ruai theha lawm a ni nghe nghe. Hemi tuma rawn hawngtu Pu F. Malsawma thusawi lai hian Pu K. Lalpara, G&SA President chuan kum 1984-a Mizoram Youth Rally thlen dilna chu a ziak chawp sawk sawk a, a thusawi lai chuan pe nghalin Pu F. Malsawma chuan dilna chu tihhlawhtlin a nih thuin a chhang nghal a, tichuan, 1984 Mizoram Youth Rally chu Thenzawl Lothazawl-a ‘Public Playground’ tharah chuan nghah a ni ta a ni. Tin, Pu K. Lalpara President chhung tho hian kum 1991 khan North East Sports Festival an rawn nghat bawk a, India hmarchhak state hrang hrang atangin infiam mi thahnem tak an rawn kalkhawm nghe nghe a ni. Heta tang hian Thenzawl khua chu Mizoram leh ram chhung atangin Public Playground nei tha ber leh nei zau ber tia hriat lar kan ni chho tan ta a ni.
Hemi hnulam hian Serpchhip Zone din a ni chho va, Games & Sports Associtation tih pawh chu Thenzawl Zone Football Association tih a lo ni ta a, Serchhip Zone hnuaiah a awm a, President hmasa ber chu Pu C. Hmingthanmawia a ni a, a hnuah Games & Sports Association chu din thar leh a ni ta tho a ni. Tin, tun thlenga Pavillion kan hman lai hi kum 1994-a Pu Zarzoliana VCP hun laia sak kha a la ni reng a, vawihnih khat emaw chu cheithat a ni ve chauh a, pavillion nei tlo tak khua kan ni awm e.
Hockey Ground neih a ni : Chutia Public Playground zau pui mai kan neih chu a hnu lamah chuan kan hmang seng lo tih hriain a chuan chung lam chu Sports & Youth Services Department lam chuan Hockey khelhna hmun atan a then chu an it ta riau mai a, kum 2004 khan Pu C. Hmunliana, G&SA President a nih laiin an Director, Pu Zoliana Royte hovin an rawn kal a, Hockey Ground atana an dilna chu ama ho chuan khawtlang hruaitu, V.C leh Joint Y.M.A te inkokhawmin sawi ho a ni a, hockey ground siam chu phalsak an ni ta a.
Kum 2007, November 1 atangin Sports Authority of India hnuaiah awmin an cheibawl chhunga an hman atan Rajput Field chu kum 2010 khan an chei tha a, hetah hian hockey zirlai ten training an nei chho lailawk ta a. Field chuan chung lamah chuan kum 2014 atang khan phullem (artificial turf) an phah tan ta a, changtlung takin an awm chho ta a, Sports Department atanga hockey coach atana an rawn dah, Miss Lalrampari pawh chu Administrative Officer a ni chho ta a, tunah hian Thenzawl Women Hockey Training Academy tia hriat lar a ni a, Special Area Games, SAI Extension Center a lo ni ta a ni. Miss Pari hnuaia hockey training zingah Coach 4 (pali) an chhuak tawh a, India ram aiawha hockey khel phak 9 (pakua) an chhuak tawh bawk. Chung zingah chuan Thenzawl nula, Lalhlunmawii, Pu Pachhunga (L) fanu chuan ram pawnah te khel kualin tunah hian Gwalior-a training center-ah a awm mek. Ani bakah hian Lalremsiami chu India National Team-a Vice President ni phakin Asian Games 2018 khel zingah a tel phak a, finalist niin Japan chu 2-1 in an hneh ta lo hlauh a nih kha. Siami hi Mizo zinga Asian Games-a medal la thei awmchhun a la ni nghe nghe. Tunah hian Thenzawl Women Hockey Training Academy tia hriat lar a ni a, Special Area Games, SAI Extension Center a lo ni ta a ni.
Tunah hian Lothazawl chuan chung lam, Hockey training-na hmun ni lo zawk, Public Playground kan tih zawk thin chu a neitu chan chang leh hmangtu ber chu Thenzawl Zone Football Association an ni a; amaherawhchu, Serchhip Zone hnuaia awm an nih avangin Public Playground hman thu hlaa tualchhung lamin thuneihna kan neih theihnan tiin Thenzawl Sports Committee din a ni veleh ta a, an ni hian Public Playground hman chungchangah thu an nei ta zawk a, heti chung hian Thenzawl Zone Football Association chu tualchhungah chuan a neitu ber leh enkawltu ber an la ni chho ta reng tho a ni. Anni hian football khelh nan an hmang ber a. Football lam hi kan chem kalna a ni lem lo nge kan inkaihhruai danin a zir lo tih hriat thiam har khawpin footballer tha, Mizoram chhungah pawh lang sar phak hi kum 30 chuang kan khelh hnu pawhin kan la nei lem lo niin a lang.
Lothazawl Public Playground behchhan hian Thenzawl Tennis Association chu ni 20.12.1995 khan a rawn ding tan a, tun thleng hian nung taka kalpui a ni chho reng a, Nl. H.T. Lalengmawii phei chu kum 2008 atang khan tennis-ah hian Mizoram champion tun thlengin a la ni chho va, midang pawh North East thlenga champion an awm thei a ni.
Hemi bakah hian Thenzawl Zone Volleyball Association chu kum 2005, September thla atang khan a ding tan bawk a, Volleyball hi Thenzawl Game a nih mai awm hi a tih theihin an rawn invawrh chho chak a, Mizorama lang phakin an player thenkhat Aizawl lama awm te pawh an awmna vengah tun thlengin player lar tak tak an ni chho thei zel bawk.
Tlangkawmna : Hei hi tun hma kan hriat phak hma daih atanga tun hnu thlenga Lothazawl, tuna Public Playground lo ni chho ta dinhmun tlangpui a ni a, a chanchin ka han ziakah hian a ni leh thla, kum te bakah mimal hming ka han tar lan teah hian a dik thei ang ber nia ngaih loh theih loh, ziak lo awm tawh sa leh mimal ka kawm te atanga ka han tar lan a ni a. Heng ka han tar lan baka mi pawimawh hming emaw chanchin dang belh tur dang emaw tar lan hmaih a awm a nih chuan inhrilha siam thata belh theih turah ka ngai a. He thu ziak tura min sawmtu, Aizawl-a Thenzawl khawchhuak inzawmkhawm Pawl, ‘A Group of Thenzawl Citizen, VACHADIL : Aizawl’ hruaitu te hnenah emaw keima hnenah emaw inhriattir ni se, nakina thang leh thar lo awm zel tur te tan thu belhchian dawl, rin tlak, Thenzawl History chhui nana tangkai tak a nih ka beisei.
Reference : 1) Thenzawl History(1863-2002, 2002 1st Edition, Published by Thenzawl History Committee
2) Mi hrang hrang ka kawmna atanga thu belhchian dawl nia an sawi lak khawm te.
Thenzawl hi a nawm hmel ngawt mai. In hmun te nei ve thei i la chuan ka cheng ngei ang.
ReplyDeleteOh, ti daih i la Vantawnga kha eng hnam (eg. Sailo, Ralte, Laimi etc.) nge a nih ang le?