Tualvungi Thlan

 TUALVUNGI THLAN

~ Saihmingliana Sailo

A awmna hmun : Thenzawl Vacha dil nula hmeltha, Tualvungi thlan hi Vachadil rama awm a ni a, tunah chuan a thlan awmna hmun hi Pu Ch. Sanghnuna (L) s/o Pu Chawngbuaia ram nghet (LSC pass) niin a bul maiah Tualvungi Veng Presbyterian Kohhran Biak in (Chhim Veng Presbyterian Kohhran tih a ni tawh a) an sa tawh a, Lunglei kawng, World Bank Road atangin kawngpui nuam takin a pawh tawh nghe nghe.

Tualvungi Chanchin : 

Tualvungi hi Thenzawl Vachadil phul khaw nula hmeltha hmingthang a ni a, a pa pawh hi lal a nih em loh pawhin Sangal khawnghrang Behrawhmualkil chu a ni ngei ang. Tunhma kan hriat theih chinah pawh Vachadil chhehvel ram lo atana an vah nikhuain hman laia an lo hman thin hlumbel kehthem leh thil dang te pawh an chhar fo thin a. Engtik laiin nge Vachadil-ah hian khua an lo din tih erawh chu hriat theih a ni tawh lo. Chutih hun lai chuan lo sul haw paha an inbualna leh an insukna ber chu Vachadil a ni a, Tualvungi inbual lai, a puan bih, a malte thlenga a hlim chho lai hmu fuh tlangval chu tlangval vannei tak, mi dang te awhtham an ni phak hial thin a, tlangval tam takin Tualvungi inbual lai hmuh tumin an hmanhlel thin a, hahipin an hmuh chak thu an sawi thin a ni. Chuti taka a hmelthat em avang chuan rimtu pawh a ngah thei hle a, a tawpah Phulpui lal, Zawlpala’n nupui atan a rawn nei ta a. Zawlpala hi lal fel tak leh hmeltha ve thawkhat tak niin an sawi. Zawlpala chuan a duat em em a, a ram chhunga hmun nuam, thengthaw lai, Arthlawr tlangah khaw thar a kaipui ta a ni. Zawlpala chuan a hmun nuam rem laiah in a sa a, a kawt lungpher zau pui maiah chuan Tualvungi puantahna a siam sak a, tlangban ban phunna leh themtui hnawih te chu lungpherah chuan a ker sak vek a. Tin, vawkthleng pawh lung lian puiah a ker sak a; tun thlengin heng thil pathum te hi hmuh theihin a la awm a, vawk thlengah hian Tualvungi vawkpa lian hniak an ker chu hmuh theih a la ni bawk. Vawkthleng hi chu a vawkpa lian chuan a nawr lum a, thlang fetah a awm ta niin an sawi. Sangha khawina lung kuang a siam sak a, tuithuhruk a siam sak bawk.

Tualvungi hi a hmelṭhat em avangin Zawlpala nupui a nih pawh hian a en turin khaw hrang hrang atang tein mi an kal thin a, a hmuna an hmuh meuh chuan ral atanga a hmelthatzia an sawi aiin an hmu hmeltha zel a ni an ti. A hmelthat thu hi a darh chak ta hle a, Tuirial chhak Theihai ram, Rothai tlang Vai lalpa (Reng) beng pawh a thleng ta hial a, he Reng hi a ropui khawp a, engkim mai hi a ber chan a tum tlat reng a, Tualvungi chungchangah pawh hian chu chu a hriat ta a ni.

Ni khat chu Tualvungi hmu turin a hote nen an chhuak ve ta a. A duhzawng a nih phawt chuan tih hreh a nei lo vang tih chu mi te rin dan a ni a. Zawlpala’n a lo rin dan chuan a nupui chu chhuh luiha amah chu that duh mai awmin a ngai a a ni. He Reng lal hming hi Mizo te chuan Phunṭiha an ti mai a, a chhan chu a hriatah hian tumah an phun ru ngam lo va, engmah an inhrilhru ngam hek lo. Chutia phun hlek pawh an tih em vang chuan a hmingah pawh Phunṭiha an ti ta mai a, a hming dik tak hi hriat a ni lo.

Phunṭiha leh a hoten Arthlawr an thlen lai chuan Zawlpala chu Tualvungi puantahna bulah a lo awm a. Zawlpala hnenah chuan, “Tualvungi hi i nupui nge i farnu?” tiin a zawt a. Zawlpala chuan a rilruin, ka nupui ka tih chuan min that ang a, min neihsak mai ang tih a hlauh avangin, “Ka farnu” tiin a lo chhang ta ngawt mai a.

Phunṭiha chuan, “Chuti chu nupuia neih ka duh a, a man engzat nge i chhiar sawi la, ka pe thei zel ang che”, a ti a. Zawlpala chuan a man tur zat chu tam tak phut ila neih a ṭhulh thei mahna tiin Tualvungi man atan chuan a tlin mai theih loh tur khawpa tam niaa rin chu a chhiar ta a. A man zat a chhiar chu : Sial, ban thal khat; Fei, banglai khat; Thi, tungchaw khata ban; Puan, tlangban uaitliak khawpa tam tih te a ni a. Tualvungi man zat Phunṭiha’n an hriat chuan tam ti hmel pawh a pu lo va, “Awle, kan va hawng ang a, man kengin kan lo kal leh thuai ang, lo inbuatsaih ang che u”, a ti a, an haw ta a.

Khua an thlen chuan sial te an han zawng khawm a, ṭhi leh fei leh puan tam tak kengin Tualvungi te in lam chu an pan leh ta a. Monu hmel tha tak hruai haw tur an nih avangin an hlim hle mai a, an kal dan chu hetiang hi a ni - 

Tuirial khanah kawng sat fai chawpin, Theihai Rothai tlang aṭangin Zobawkah, chuta tangin Baktawngah, Hmawngkawnah, Chawilung lamah, Lamchhipah, chuta tangin Ṭhingtim ram an rawn hrut ta a ni. Tualvungi te nupa chuan an man bituk kha a tam tham em avangin Phuntiha chu a lo kaltak tak pawh an ring lo va. Mahse, Phuntiha leh a hoten Ṭhingtim ram atanga Chawngtui ral an lo thlen chuan, an lang thim ta nguk nguk mai a, sial lah chu an rawn khalh kawi nguah nguah mai a, Phuntiha lah chuan vaipuan sen a rawn sin hlur mai a, ralkhat atang pawhin a lang sen vuau vuau mai a ni. Chawngtui hi hmanlaiin mi hausa a chawng a, khuain Chawngtui chu an chawi a, “Eng tui nge in chawi?” an tihin, “Chawngtui tur,” an ti zela, Chawngtui hming a put phah ta a ni an ti.

Tualvungi te nupa chu an mangang ta em em mai a, tihngaihna kawng dang lah a awm tawh si lo va, Zawlpala chuan eng kawng mahin kan dal zo lo vang, thulh leh kan tum chuan kan thihphah vek zawk ang, tiin a ngaihtuah a. Tualvungi erawh chu hmeichhia tih takah, Zawlpala’n, “Ka nupui a ni a, a rai a ni”, lo ti leh se la, inneih thulh leh mai duhin a ring a, a mangang chuan, 

“A saw ralah saw ralah,

Chawngtui ralah saw ralah;

Sawm sial saw zawng rawn hawl e,

Vai puan sen rawn sina e, ka di e, Zawlpala e;

A rai e lo ti ang che,” a ti ta a.

Zawlpala chuan chutianga ṭhulh leh mai theih tur nia a hriat loh avangin, “Mipa kan ṭawng tawh alawm, thu dang rawlh a tul tawh lo ve,” a tihsan then mai a.

Chutichuan, Phunṭiha leh a hote chu Zawlpala khuaah chuan an lo thleng ta khup khup mai a, a man tur lah chu a tam lam vekin an rawn keng a, Zawlpala tan chuan hlauh vang ni lo pawhin hnialna tur thu thar han rehpawh leh chu tihngaihna a awm ta lo va. Inneih dan zawng zawng an tih zawh vek hnuin, Tualvungi chu hlim lozet chuan Phunṭiha nupui turin hruai a ni ta a, Zawlpala lah farnu te lal ropui tak hnena man tam taka hralh e ti lo chuan, lawm lo takin a thu ngau reng bawk nen, an khawngaihthlak nupa em em a ni.

Phunṭiha’n Zawlpala turin a hrai hlum : Khatia Phunṭiha Tualvungi hmu tura a kal khan Zawlpala nupui a ni tih a hre chiang ve tho a, chuvangin; engtikah emaw Zawlpala’n a ruk chhuah leh mai a hlauh avangin a ruk tea thah theih inbeiseiin Zawlpala chu hnaihchilh chu ta a. Tualphei ram a zuan ta a ni. Phunṭiha chuan Tualvungi chu a duat ve em em a, a duh zawng apiang tihsak a, Zawlpala theihnghilhtir a tum a; mahse, Tualvungi chuan Zawlpala chu a theihnghilh chuang lo. 

Ni khat chu Phuntiha chuan Tualvungi hnenah, “ I nutapa, Zawlpala hi kan inhnaih ta bawk a, in lamah engmah ṭulna a nei em em lo vang a, rei deuh chama lo zin turin chah ta che maw le, kan inngai tawh alawm; vawk te pawh kan neih lai tak a ni a, kan lo talh dawn nia,” a ti kamṭha luam a. Phunṭiha kamṭha umin Tualvungi chuan Zawlpala chu zin turin a chah ta a ni.

Zawlpala chuan Tualvungi’n zin tura a thuchah dan a lo hriat chuan, ‘Phuntiha hian, Tualvungi nuta tak takah min ngai a ni mai awm mang e, rin aiin a va tha em! Ka lo tih rilruk vei nen, tih tur a lo nih loh hi, makpa ang taka en zawk tur a nih hi maw le,’ a ti rilru ta a. Tualphei khuaa a makpa Phunṭiha khuaah chuan a zuk zin ta a ni. Phunṭiha chu Zawlpala lakah chuan a tha der em em mai a, a rilru chu hmuh chhuah theih rual a ni lo. Mahse, Tualvungi chuan, ngun taka Phuntiha nungchang leh thlek dan a cik zel avangin chiang takin Phuntiha rilru chu hre theiin a inhre ta a. Zawlpala chu a hlauhthawnpui ta em em zawk a.

Tualvungi hlauhthawnpui ang ngei chuan, Phunṭiha chuan rilru a lo nei reng a; mahse, Zawlpala pawh chu lo thi sela amah thupek leh a kuta thi ni lo anga a lan theihna turin tura hraihlum a tuk zawk a ni; ei sual neia thi anga a lan theihna turin. Tualvungi chuan Zawlpala chu Phunṭiha chungchangah, ei lama fimkhur turin a hrilh ru ta a. A lang chuan Phunṭiha chu Zawlpala lakah chuan a ṭha em em a; mahse, Phunṭiha’n Zawlpala ei tur a pek apiang chu tawngkam mawi takin a hnial thla thiam zel a, A cham rei tak deuh avangin a lo zozai ta lo va; ni khat chu Phunṭiha zufang leh ba hem hmin a pek chu Zawlpala chuan a lo ei ta hlauh mai a ni.

Tualvungi hlauhthawnpui ang ngei chuan Zawlpala pum chu a na ṭan ta riai riai a. Zawlpala pum na chu Tualvungi’n a hriat veleh a ruktein engkim a zawt felvek a, Zawlpala hnenah chuan, “Tunah hian tlan haw vang vang la, i khumlaizawlah i la thi hman mai thei a ni, tihngaihna dang a awm tawh si lo va, tlan haw nghal mai la, kei chu mi ngaihtuah suh ang che aw; nangmah a ni ngaihtuahawm zawk,” a ti a. Zawlpala chu a tlan haw ta vang vang a, engkim fel taka a sawi vek hnuin ama khumlaizawlah chuan a thi ta a ni.

Tualvungi koh thu : Zawlpala thih thu chu Tualvungi zuk hrilh tur chuan tumah kal ngam an awm ta lo va. Phuntiha kha a hlauhawmin, Tualvungi kha tuma biak ve a phal meuh loh avangin Zawlpala chhungte leh a upaho chu an mangang ta em em mai a ni. Zawlpala thih thu Tualvungi han hrilh loh chu an ngaih pawh a tha lo kumkhua dawn si a. Heti hian thu an rel ta a ni :

Berhvakawna Kawlawia thih thu pawh Tlaiberhin a hrilh a nih kha; Vahuiin Tualvungi chu a hrilh kan ti mai ang a, tlangval fel tak tuemawin an zuk hrilhru thei mai dawn lawm ni? tiin tlangval fel tak an zawng ta a, tlangval pakhat Zawlpala thih thu Tualvungi hrilh tum sa reng chu an hmu fuh ta hlauh va; an tir ta a ni. He tlangval hian ni sarih chhunga Zawlpala thih thu Tualvungi a hrilhruk theih loh chuan thih leh thih tia a langa hrilh mai a lo tum rilru nghe nghe a. Mahse, an khua te pawhin an hriat hauh lohvin, ni thum chhungin Tualvungi chu a hrilh thei ta a ni. He thu hi mi tlem te thu zepthei chauhin an hria a. A hrilhrutu hi Phunṭiha’n a zawng chhuak ang tih an hlauh avangin thurochhiah angin an pai ru ta theuh a, Tualvungi an koh dan chu heti hian vantlang zingah an sawi thang ta zawk a:

A hmasa berin Chakai an ko va, "Ai-a, Tualvungi i ko thiam ang em?” an ti a, “Ai ai, ka ti ang,” a ti a. “I thiam niau loh chu,” an ti a; an tlawh per ta bawih a, tun thlengin Chakai chuan saisirin a kal phah ta a ni.

Choak an ko leh a, “Aka, Tualvungi i ko thiam ang em?” an ti a, “Ak ak, ka ti ang,” a ti a. “I thiam niau loh chu,” an ti leh a, ṭing tui an leih puat mai a, Chuvangin, Choak hi a lo dum ta zun mai a ni.

Tlaiberh an ko leh ta a, “Berha, Tualvungi i ko thiam ang em?” an ti a, “Thiam ang,” a ti a. “Engtin nge i tih ang?” an tih chuan, “Berek berek kuai kin lut, ka ti ang,” a ti a. “I thiam bik phiangsen loh chu,” an ti a, an man a, paltlang zumah a mawng chu an dawt ta hrawih mai a, tun thlengin a dawp hi a sen ta a ni.

A tawpah chuan Vahui an ko ve ta a. “Huia, nang Tualvungi i ko thiam ang em?” an ti a. “Ka thiam ang emaw chu le,” a ti a. “Engtin nge i tih ang?,” an ti a. “Hui hui e, ka tite hui hui e, ṭuanah Zawlpala a thi e, Tualvungi’n va ral rawh se ka ti hui hui,' ka ti ang,” a ti a. “E, nang chuan i thiam dawn tak hi,” an ti a. An hrai puar a, Tualvungi ko tur chuan a thlawk ta vang vang a. 

Hawihtheih tlang aṭangin Tualvungi koh theihna hmun remchang a melh a, a hawi a hawi a, Kohteah a zuk fu a, a han ko va; Tualvungi’n a hre pha lo va. Vahui chu (Kohpui (Vako)-ah a insuan a, Tualvungi chu a han ko ta a; “ Hui hui e, ka tite hui hui e, tuanah Zawlpala a thi e, Tualvungi’n va ral rawh se ka ti hui hui,” a han ti ta hliah hliah mai a. Ngaihṭha lo deuhva Tualvungi puantah lai chuan a lo hria a, a phu zawk mai a; “Kei mi ko i nih chuan han hram leh teh,” a han ti a. “Hui huie, ka tite hui hui e, ṭuanah Zawlpala a thi e, Tualvungi’n va ral rawh se, ka ti hui hui,” a han ti leh ta hliah hliah mai a.

Chutah zet chuan Tualvungi chuan Zawlpala thih vanga rawn ko a ni tih a ring ta a. A mangang ta em em mai a, a mittui chu a tla ta zung zung mai a. Vahui kha han biak leh a duh a; mahse, a ṭawng thei ta lo va; a hnuk a ulh ta teuh mai a ni. Vahui te reuh kha thlawk sawn duh lovin a fu reng a, a hawi a hawi a. Tualvungi pawh chuan mak tiin a thlir reng bawk a; a hnuk ulh nep deuh veleh Tualvungi chuan, "Kei mi ko i nih chuan ka tlangbanah hian lo fu rawh,” a ti leh ta a.Vahui chu tlangbanah chuan a lo fu a, “Hui hui e, ka tite hui hui e, ṭuanah Zawlpala a thi e, Tualvungi’n va ral rawh se ka ti hui hui,” a han ti leh ta a. Tualvungi chuan, “Kei mi ko i nih tak zet chuan ka themtuihnawih hi han dawt rawh,” a ti leh ta zel a, Vahui chuan Tualvungi them tuihnawih chu a han dawt leh ta zel a. Tualvungi chuan Zawlpala chu a thi ta a ni tih a ring nghet ta a ni.

Tin, Vahui chu a huana Anhling hmin chu a chuk puartir a, a thlawk leh ta vang vang a. Tihian Tlaiberhin Kawlawia thih thu a pute a hrilh ang khan Vahui hian hrilh ve ngheiin an sawi puang ta a. Tualvungi chuan Phunṭiha hnenah chuan Zawlpala kan a tulzia chu sawi dan tur a ngaihtuah ta a. A thi tia a han sawi dawn chuan “Engtin nge i hriat?” a ti ang a, a phal thei dawn chuang si lo va, a ngaihna a hre ta lo hle mai a. A tawpah chuan, “Ka nuṭapa Zawlpala kha nuam mang lova haw ta kha a ni a, a chanchin min rawn hriattir turin ka hrilh diam a, tun thlengin engmah ka la hre si lo va; ka mang lah a ṭha thei bawk hek lo, ni khat lek cham turin ka han kal lawk ang e,” a ti ta chawt mai a.

Phunṭiha chuan a Zawlpala chu a thi ngei ang tih chu a ring tlat a; mahse, Tualvungi kal chu a phal awzawng lo mai si a. Amaherawhchu, ‘Ka phal lo,’ han tih em chu a duh bik lo va. Chhuanlam a siam ta zawk a. 

1.  “Kan ar tui laiin no han hruai puitling sela, kal ang che,” a ti a. Ar chuan no a han hruai puitling a.
2. “Kan ui hian no hring zet sela, kal ang che,” a ti leh ta a. Ui chuan no a han hring a, a no chu a hruai tlei leh ta a.
3. “Kan kel hian no nei zet sela, kal ang che,” a ti leh a; Kel chuan no a han nei leh ta a.
4. "Kan vawkpui hian no nei zet sela, kal ang che,” a ti leh ta a. Vawkpui chuan no a nei a, a la phal ta chuang lo va. 

Tualvungi chuan dawhthei takin a nghak fan fan zel a, Phuntiha hian Zawlpala ruang tawih ral hmaa Tualvungi’n a hmuh chuan a lung a leng ang tih a hlau va, a lung leng tur ringawt pawh chu a thik tham a tling a ni si a.

A tawpah chuan, “Kan Sepui hian no nei zet sela, kal ang che,” a ti leh ta zel a! Sepui chuan no a nei leh ta a. Hun te a lo rei a. Zawlpala ruang pawh ṭawih ral vek tawhin Phunṭiha chuan a ring a, chhuanlam siam pawh chu zozaiin a hre ta lo hial a.

Chuti chung chuan kal lo se a duh fan a, ṭhulhtir dan kawng dang a ngaihtuah leh ta a. Chem a tat hriam a, Tualvungi chhuak turin a rah ngei turin a zangthalin kawngka bulah a dah ta a. Tualvungi chuan a rap at ta duai mai a, zin thei ziazang a ni ta lo va, inah chuan a tawm leh ta ran mai a. Tualvungi chuan Zawlpala kianga kal chu a chak em avangin a kephah chu a enkawl vat vat a, a ke dam veleh tlai se tlai suh se kal a tum ta tho a, Phunṭiha erawh a ngaih a ṭha ta viau a, Tualvungi chu engtikah mah kal thei dawna a rin loh avangin chumi chhung chuan a rilru pawh a lo zuai ve mai theiin a ring a ni.

Zawlpala thlanah Tualvungi a kal ta : Taulvungi chu zin theia a lan tak loh avangin Phunṭiha ngaihṭha pheng chu ramchhuakin a hote nen zan tam thang turin an chhuak ta a. An chhuah hnu chuan Tualvungi chuan a ke na chu chhah deuhvin puanin a tuam a, a ro ṭha deuh deuh a phur a, a kal ta a. 

Zawlpala khaw dai a han thlen chuan Se en naupang a hmu a : “Khata naupang Sial khalhate u, Zawlpala thlan in hria em?” a ti a. Anniho chuan, “Zawlpala thlan in tualah, Ṭuangṭuah a par vul bung e, Se hran lu a tlar bung e,” tiin an chhang a. Hruihrual a vawrh a, an inchuh dar dar a. A kal zel a, hmeichhe naupang inbah a hmu leh a, “Khata naupang kawi kapi te u, Zawlpala thlan in hria em?’ a ti leh a. Anniho chuan, “Zawlpala thlan in tualah, Ṭuangṭuah a par vul bung e, Se hran lu a tlar bung a,” tiin an chhang veleh ta a, Tualvungi chuan a kawi phurh chu a vawrh a, an inchuh leh dar dar a.

Tualvungi chu a kal zel a, Zawlpala thlan chu a han thleng ta a.

Thlan hungna fartuah te, vaube te, khaukhim te chu a lo par vul chuk mai a, a lungchhia chu a ṭap a ṭap ta mai a. Pitar te pakhat a lo kal a, a thlem a. Tualvungi chuan, “Ka pi, hetia ṭah ṭah zawng ka tuar zo dawn chuang lo ve, Zawlpala thlan hi lai ila, a bula a kuangah ka mu ang a, min vit hlum lang, ka ro zawng zawng hi i nei vek dawn nia,” a ti a. Pitar te chuan a remtih ve zawng a lo ni a. Zawlpala thlan chu an lai ta a ni. A thihna kum sawm dawn lai a lo nih tawh avangin a lo ṭawih vek tawh a, a ruh ro ngawt chu a lo awm tawh a. Tualvungi chu Zawlpala kuangah chuan a zuk mu ve dawn a, a ruhte chuan an lo dal deuh va, Pitar te chuan, "Zawlpal tawlh rawh, Tualvungi mutna bo,” a han ti a. Ruh rote chu a inkhawm rap rap mai a, chutianga vawi thum a tih hnu chuan Tualvungi mutna chu a leng ta, a mu ve ta a. Pitar te chuan a vithlum a, a chhilh leh vek a, a ro chu a nei ta a ni. Tin, an thlarau chu Phengphehlepah an chang ta a, an inchhaih dun ta rial rial mai a ni tiin hmangaihna sep rawtui thiamten an sawi ta a ni.

Zawlpala thlanah Phunṭiha a kal ve : Phunṭiha ramchhuak kha a lo hawng a, an hlawhtling hle nghe nghe a. Mahse, a nupui Tualvungi a lo awm tak loh avangin engmah dang ngaihtuah lovin a kalna lamah chuan a tlan ve ta vang vang a. Zawlpala thlan a han thlen chuan a thin a ur em em a; Pitar te bawk khan an chanchin chu a hrilh ta a. 

Chiang taka a hriat hnu chuan Phunṭiha chuan an thlan chu a hai a, Zawlpala ruhte chu a chek ri bur bur mai a. Chu mi lai tak chuan Phengphehlep pahnihte kha Phunṭiha bulah chuan thlawkin an inchhaih dun ta rial rial mai a; chu chu a hmuhin a thik em em mai a, an pahnih chuan tihhlum a tum ta a. 

Tichuan, Phunṭiha chu a ding chhuak a, “Phengphehlep te nunchan, vanlaizawla indi rialrialin di hrawkhrui e,” tiin a kawlhnamin a sat vak mai a, a sat ṭhelh a, ama khup a sat ta vak mai a, a kal thei ta lova, Pitar hnenah chuan,” Ka pi, min that ve la, thlanah hian min phum la, puandum ṭial hian min tuam la, ka ro hi nei vek ang che,” a ti a. Pitar chuan Phunṭiha sawi ang chuan a ti a, a phum ve ta a. Phunṭiha thlarau pawh chu Phengphehlepah a chang a, Tualvungi leh Zawlpala chu a um ve ta ṭuang ṭuang a, tunthlengin Phengphehlep pahnih indi rial riala thlawk dun te hnunga Phengphehlep thlawk ve thin hi Phunṭiha a ni e an ti a ni.

Phunṭiha fapa-in phuba lak tum : Chutia Phunṭiha a thih tak mai avang chuan, a nupui hmasa laka a fapa chu Tualphei khuaah chuan a lal ta a. A pa phuba lak a tum a, Zawlpala thih thu kha Tualvungi hrilhtu awmin a ring a, tin, a pa nena an ramchhuah hlana Tualvungi lo kal ta pawh kha hruaitu awmin a ring tlat bawk a. Mahse, hruaitu leh hrilhtu awm, titi-a ‘Vahuiin a zuk ko’ tih mai loh chu thu dang engmah a hre thei chuang lo va. Tin, Se en naupang te, hmeichhe naupang inkawibahho leh Pitar te pawh kha a hmu chhuak zo ta si lo va, a beidawng ta a ni.

Chumi hnu chuan Tualphei lalpa chu Tachhip ramah a insuan ta a. Tachhip piah lawka Lungtian hi a hmun hlui a ni. Tualphei ram aia an awm rei avangin an lungtiante pawh hmuh tur a la awm.

Tualvungi chanchin sawi dan dang pakhat a awm a- 

Ṭum khat chu Tualvungi hi luiah a inbual laiin a samzai pakhat chu a tla a, chun chu lui mawng lama Nghapui in a lo dawlh a, vai lal, Phuntiha ho te sangha man chuan chu Nghapui chu an lo man hlauh mai a, a kawchhung an han phawrh a, sam zai pakhat hian a lo vet khat tlat mai a. Chu sam zai sei tak an hmuh chuan mak an tie m em a. Chu sam zai neitu chu an lal Phuntiha ho chuan an zawng ta a ni an ti. Heti khawpa sam nei sei putu chu nula hmeltha tawpkhawk a nih an ring nghal mai a, a tawpah Tualvungi chu an hmu ta ngei a, ani lo chu rin tur dang an awm ta lo a ni. Heta Tualvungi inbualna hi atir lama kan sawi Vachadil ngei kha a nih a rinawm a. Vachadil atangin Midum luiah, Midum luiah, Midem lui atangin Lau luiah a sam zai chu a len thla zel a, Lau luia Nghapui chuan a lo dawlh ta ni ngeiin an sawi bawk.

Tualvungi thlan Vachadil-ah : A hnu feah chuan Thenzawl Vachadil khuaa Tualvungi chhungte chuan Tualvungi an khawngaih em avang leh khual khuaa a thlan awm chu ngaingam lovin a ruhro an han phawrh a, tuna Vachadil rama Tualvungi thlan awmna kan sawi takah hian an phum veleh ta a. A thlan lungah chuan tuibur lem te, hmeichhe lem te an ziak a, a thlan hual chhuakin lung an rem kual bawk a, tin; thing an phun bawk a. Hengte hi tunhnu thleng pawhin hmuh theihin a awm thin a; mahse, a awmna hmun hi phul hmun a nih avangin kumtin a kang a, a thlan lungphun te leh a an thing phun te pawh hi atira mi ang kha chuan hmuh tur a awm thei ta lo va. A uiawm hle a ni. Tin, Vachadil-a Tualvungi thlan awm thu hi Cachar rama Soubri khuaa Ranglawng hnam te chuan an an lo hre ve em em a, an pi leh pu te atanga an inrochun thawnthuah pawh Tualvungi hi Vachadil khaw nula hmeltha a nih thu te bakah Thenzawl chhehvela ram hming hrang hrang, Mibo ram te, Vantawng ram te hi kum upa lam chuan an lo hre vek a, remchangah zuk tlawhchhuaha zuk kawm chian pawh a chakawm hle nghe nghe a ni.

Kum 1984 Y.M.A. General Conference, Thenzawl-a kan thlen dawn tum khan Tualvungi thlan hi chei fai niin a panna kawngte siam that a ni a, chumi hnu chuan kum 1987 K.T.P. General Conference kan thlen dawnin chei that leh a ni a. Y.M.A. General Conference kan thlen nawn leh kum, kum 2003 khan Vachadil hnaih lamah Y.M.A. Branch thar, Farm Veng Branch a lo din tak avangin an kutah dah a ni a, anni branch hian a thlan bulah chawlhbuk te sain an cheibawl tha leh a. An chawlhbuk sak te a chhiat vek hnu, kum 2012 K.T.P. General Conference dawn khan chei that veleh a ni a, chawlhbuk nuam tak sain a panna kawng pawh siamthat a ni a, a lung phun pawh siam that a ni leh ta a ni.

Tunah hian enkawltu mumal tak awm lo ang maiin Tualvungi thlan hi a awm titih ta a, a tira a chhungte lungphun leh an thing phun te lakkhawm that leh a, siam that a tul tak meuh mai. Khual khua atang tein tlawhtu an lo kal fo avangin leh hmanlai atanga Mizo chanchina kan thil hlu neih zinga mi a nih avangin a enkawl leh humhalh kawnga kan ṭhanharh deuh deuh a ṭul em em a ni.

Thulαknα :

1. Kum lαmα upα te rαwn kuαlα α dik ber lαi niα lαng lαwrkhαwm

 2.'Mizo Pi Pute leh αn thlαhte chαnchin' - K. Zαwlα

3. Internet lαmα mi chi hrαng² ziαk αṭαngin.