ZPM - Election Manifesto 2023
ZORAM PEOPLE’S MOVEMENT
&
REFORM
POLICY
(Kalphung
thar - Mipui Sawrkâr)
Published by
Zoram People’s Movement
General Headquarters
Mizoram : Aizâwl
Third Edition - June, 2023
Copies - 2,000
Copy Rights Reserved
A man Rs. 20
Printed at
V.L. Press
Saron Vêng : Aizâwl
Mizoram
Phone : 8974927913 / 9436151891
PRESIDENT'S MESSAGE
Political
Party-te hian ram hruaina kawngah chak zâwk leh awmze nei zâwka hma an lâk
theih nân uluk leh fîmkhur takin ram hruai an tum dân ruahmanna (Policy) an
duang thîn
a. Sawrkârna an chang a nih chuan an chakna, an finna leh theihna zawng zawngin
an Policy hlen chhuak tûrin an thawk thîn a. Zoram People's Movement Party pawhin beiseina lian
tak nei chungin Policy duang tûrin Policy Drafting Committee a ruat a. Covid
hripui lêng kârah taima takin hna an thawk zêl a, tûnah hian kan ramin a mamawh
leh a phâk tâwk ang thlîr chung zêlin Policy tha tak an rawn duang chhuak thei ta a, a
lâwmawm tak meuh a ni. Party-in tlâwmngai tûra a ruatte hian Subject hrang hrang
an sawi honaah mi thiam bîk (Subject Expert)-te pawh sâwmin vawi duai lo an
sawi ho thîn
a, chumi hnuah a tahtawlh tê têin Political Affairs Committee (PAC)-in a lo
thlîr nawn leh thîn a ni.
Tûnah
hian ZPM Policy chu zau zâwka chhiar theih tûrin peih a lo ni ta a, Zofate
hmasâwnna kalsiam atân hmanraw tangkai a nih ngei ka beisei.
Dated 17th May,
2022 (LALLIANSAWTA)
CHAPTER I
AGRICULTURE
& ALLIED SECTOR
Mizoram
mipui zâa sawmruk (60%) vêl hi Agriculture & Allied Sector-a innghat kan la
nih avângin, ZPM chuan kut hna thawktute hmasâwnna hi ngaih pawimawh ber (Top
Priority)-ah a neih dâwn a. Hnam zahawm kan nih theihna tûrin ei leh bâra kan
intodelh ngei theih nân a hnuaia mi ang hian hma a la dâwn a ni.
SECTOR
I - AGRICULTURE
1. Land
Reform kalpui a ni ang :
(a)
Land record felfai tak siam a ni ang.
(b)
Progressive tax (Ram neih tam dân azira chhiah bi tihsân belh) hmangin land
reform kalpui tum a ni ang.
2. Ram
leilung hman tangkai dân tûr (Land Capability Classification) :
(a)
Phaizâwl (0–5% slope) Leilet atân a theih chen chenah khâwl hmangin siam a ni
ang.
(b) Ram
awih-dâm (5–33% slope) Zo-terrace atân khâwl hmangin a theih chen chenah siam a
ni ang.
(c) Ram
awih-tlân (33–120% slope) chu huan atân leh tlângram changkham / changdâwl lo
atân neih a ni ang.
(d) Ram
awih (120% slope) chung lam zawng chu ram ngaw-ah zuahin, ramsa, sava,
nungchate chên nân leh boruak vawng daitu leh tuihna siamtu atân zuah a ni ang.
3. Zau
beihpui thlâk a ni ang :
(a) A
theihna lai laiah Zau beihpui thlâk a ni ang. Zau hi chi hnihah then a ni.
(b) Phai Zau - Phai
leilet leh a chheh vêl ram.
(c) Zo Zau - Tlângram
hmun rem lai a huhoa bawh.
(d)
Hêng Phai Zau leh Zo Zaua leng lote chu Changkham/Changdâwl hmang tûra hma lâkpui
an ni ang
(e)
Zau-ah chuan Buh leh thlai chîn bakah Ran vulh uar ber a ni ang.
(f) Zau
enkawl dân kimchang leh Zau atanga thar chhuahte hralh chhuah dân awmze nei sorkârin
a siam ang.
(g)
Hmun remchang laiahte Tui Khuah (Agriculture Dam) siam a ni ang a, kut hna thawktu,
a mamawh tak takte hnênah phurrit tham lo man neiin pêk an ni ang.
(h)
Urban Farming uar taka kalpui a ni ang.
SECTOR
2 - ANIMAL HUSBANDRY
Ran vulh
dân tûr :
(a) A
huhoa ran vulh dân ruahmanin, a theih chen chenah Zau anga kalpui a ni ang.
(b) Mi
mal ran vulh theih dân tûr (Entrepreneurship) pawh ruahman a ni ang.
(c) Mi
mal, ran lo vulh tawh sate pawh a tûl angin tanpui an ni ang.
(d) Ran
vulh tûr rêng rêng chu inzirtîrna leh inkawhhmuhna felfai tak pêk an ni ang.
(e) Ram
danga ran vulh dân zir chilh tûrin Exposure Trip te neihpui thin an ni
ang.
(f) Ran
vulh dân tûr Operation Manual felfai tak siam a ni ang.
(g) Hma
la duh tak tak chu Loan hmanga tanpuina Scheme ruahman a ni ang,
SECTOR
3 - SERICULTURE
Sericulture-ah
Mizoram chuan remchânna a nei tha hle a. Hlâwk zâwk leh awmze nei zâwka kalpui a nih theih
nân, ZPM chuan nasa takin hma a la dâwn a, chhûngkaw tam tak ei zawnna siamsak
tûrin hetiang hian ruahmanna a siam :-
(a)
Silk pangang khawi duhte tân a chi leh a note buaipuina (Chawki Rearing &
Seed Rearing) hlawhtlinpui ngei tûrin bâna kaih policy hman a ni ang.
(b)
Pangang chi khawi leh sum chang thlai chin pawlh (Inter-cropping) dân ruahmanna
siam a ni ang.
(c) A
ram leilung buatsaih nân sawrkârin a tûl angin hma a lâkpui ang.
(d) A
Chi-ûm (Cocoon) rate siam lâwk a ni ang a, Sawrkârin a leisak zêl ang.
SECTOR
4 - HORTICULTURE
Mizoram hi thlai that duhna ram a ni a, tlângram za zêla 50–65% hi
Horticulture rama chhâl ngam a ni. Horticlture chuan sum chang thlai (Cash
Crops), thlasik thlai (Winter Crops), be lam (Pulses), hriak nei thlai (Oil Seeds),
bâwlhlo (Spices), thei (Fruits), thing leh maute bâkah, pangpâr chîn thlengin a
huam a ni.
1.
Crop Zone
: Awmze nei zâwka thlai chîn a nih theih nân,
Mizoram pum hi Crop Zone thumah then a ni a.
a.
Ram lum (Tropical
Zone)
b.
Puallawi ram
(Sub-Tropical Zone)
c.
Ram vâwt
(Semi-Temperate Zone)
2.
Thlai chîn uar tûr thlan : Mizoram
pâwna thawn chhuah chi (Export Oriented) leh Mizoram chhûnga ei ral tûr
(Domestic Consumption)-te chîn a, intodelh tûra hma lâk a ni ang. Thlai thlan
bîk (Priority List) hetiang hian siam a ni :-
(1) Export Oriented:
(a) Sawhthîng, (b)
Aieng, (c) Hmunphiah,
(d)
Sâpthei, (e)
Thingpui, (f) Hmarchâ, (g) Rubber
(2)
Domestic Oriented :
(a) Vaimîm, (b)
Pângbâl, (c) Buh,
(d) Be
lam chi - Dâl, Behliang, Badam, Bekang, Bete, Bething,
(e) Âlû,
(f) Tomato, (g) Purûn,
(h)
Zîkhlûm, (i) Thei -
Hatkora, Nimbu/Limbu, Sêrthlum, Grape,
Lakuihthei,
Dragon fruit.
(j) Thlai
dang - Chânâ, Chhawhchhî, Kuhvâ, Pânhnah, Rawtuai etc.
3. A kalpui
dân tûr :
(a)
Hêng thlaite hi a rate felfai tak sawrkârin a siam lâwk ang a, a tûl ang
zêlin a chi pawh a ngaihtuahpui ang.
(b)
Thlai leh thei tharte ram pâwna thawn chhuah leh ram chhûnga hralh dân tûr a tahtawlin
sawrkârin a ruahmanpui ang a, a tûl dân azirin Minimum Support Price (MSP) a ruahman
ang.
(d)
Vegetable Supply Chain felfai taka siam a ni ang.
(e)
Crop insurance kalpui a ni ang.
(f)
Central Scheme for Creation of Backward and Forward Linkages nêna kal kawppui
dân dap a ni ang.
SECTOR V - ENVIRONMENT
Boruak
lum leh sik leh sâ inthlâk danglam (Global Warming leh Climate change) bâkah
leilung luang ral tûrte vêng zêl chungin, Agriculture & Allied Sector-ah hian
hma a la ang, hetiangin :-
(a)
Zau, terrace Changkham/Changdâwl-te hi lei chunglâng tha luang
ral tûr vênna tangkai tak a ni.
(b)
Nipui thlai leh thlasik thlaite kalpuiin lei chunglâng da tawh siam tui leh
thei tûr
zâwngin Mixed Farming leh Inter-cropping bâkah
Rotation Crop a kalpui ang.
(c) A
theih chin chinah Farm Village-a ran vulh leh Lo neihte kalpui tum a ni ang.
CHAPTER
II
INDUSTRIES
Mizoram
hi State kan nih 1987 hnuah Industrial Policy tha tak tak chu siam lo ni tawh mah se,
India ram State zînga Industry-a hnufual ber kan la ni reng a. Economic Survey
2021–22-a a lan dânin, kan GDP-ah Industrial Sector-in 26% a thawh a,
Agriculture & Allied Sector-in 25.93% a thawh a, Service Sector-in 48.06% a
thawh a ni. Mizoram sawrkârin Industry Policy, 2020 a siamte leh ram pâwn atanga sum
awm theite zir chiangin, ZPM chuan Industry-a hmasâwnna tûrin a hnuaia mi ang hian
hma a la ang :-
(a)
Tûna Mizoram sawrkâr Industrial Policy hman mêk hi a tul anga en
nawn a, siam that ngai laite siam that a ni ang.
(b) Agriculture/Horticulture-based
Industry-te ngaih pawimawh hmasak a ni ang.
(c) Ram
chhûnga siam chhuah ngaih pawimawh hmasak a ni ang a, The Mizoram Preferential
Store Purchase Rule, 1994 hi a taka kalpui a ni ang a; sawrkâr building-ah ram
chhûng siam chhuah a remchânna zawng zawngah hma la tûra ruahman a ni ang.
(d)
Entrepreneurship leh Skill Development a ngai pawimawh hle ang.
(e)
Information Technology (IT), Electronics Industry & Polytechnic hmanga a
tam thei ang hna thawh a ni ang.
CHAPTER III
POWER
AND ELECTRICITY
Ni khat
chhûnga kâwlphethaa kan mamawh hi a sân lai berin 130 MW, a hniam lai berin 40
MW vêla chhût a ni. Mizoram chhûngah Hydro Electricity Project siamna remchâng
3663 MW thar theihna a awma ngaih a ni.
Kum 35
zet State puitling kan nih hnuah kâwlphetha kan siam chhuah zât chu a tam lai
berin 29 MW vêl a ni a, mipui mamawh State pâwn atanga Power lei luhna atân kum tin Rs.
389.93 crore zet kan hmang thîn. ZPM chuan kâwlphetha siam chhuah belh tûrin
hetiang hian hma lâk nghâl a tum.
(a)
Tlawng Hydro Project 54 MW, Lunglêng khaw bulah. Hei hi pump chhâwn ngai loa
Aizâwl tui lâkna atân rin theih nghâl tûra ngaih a ni.
(b) Mat
Sekawi 120 MW, Rotlâng khaw bulah.
(c)
Tuivai Phase-I I00 MW, Ngopa khaw bulah.
(Note : Hêng project pathum 274 MW chauh thar theihna
hi kum tin Rs. 800 crore chauh dahin kum riat chhûnga peih theih tûrah mi
thiamten an ngai a, intodelh phawt nân hna hmasaa neih ngei tûr a ni.)
(d)
Electric bill hi kum 5 chhûng a rate tihpun a ni lo ang.
(e)
Mipui tâna bill pêk dân awlsam siam a ni ang.
(f)
Sawrkârin Electric bill a pêk tlai thin avânga a chawi belh thin (Surcharge) hi pumpelh tûrin ruahmanna siam
a ni ang.
CHAPTER IV
TRANSPORT
& COMMUNICATIONS
Road, Railways, Waterways, Airways leh Digital Infrastructure
(Phone & Internet) lamahte chak taka hma kan sâwn theih nân a hnuaia mi ang
hian hma a la ang :-
(a) Kum
khata thawh theih tûra beisei (Work Schedule) siamin a puangzâr ang.
(b)
Contract hnate a tam thei ang ber Open Tender-a koh thin a ni
ang.
(c) Loh
theih loha Restricted Tender-a thawh ngai a awm a nih pawhin, dik taka dân zâwm
thlapa tih a ni ang.
(d)
Contract leh Supply hnate hralh chhâwn phal a ni lo ang.
(e) |ûl bîk
thila Sub-contract rawih a ngaih pawhin, dânin a sawi anga kalpui a ni ang.
(f)
Kawngpui a tlo theih zâwk nân leh, Repair a awlsam nân, a theih chen chenah
Cement Concrete hmanga siam hmasain, a chungah Metal Road (Bitumen / Alkatra)
hmanga chhunzawm leh thin tûra hma lâk a ni ang.
(g)
Road Protection Squad (RPS) din a, hman tangkai a ni ang.
(h)
Kawng chhia a awm thulha complain zung zungna tûr "Apps/Mobile-Network" siam a ni ang.
(i)
Tuihâwk luan kawr ngaih pawimawh a ni ang a, uluk taka enkawl a ni ang.
(j)
Thîr Lei (Bailey Bridge)-te hi a tahtawlin, RCC leiin thlâk vek a ni ang.
(k)
Railway hi tûna central hma lâkna hi a tâwk rihah kan ngai a, ram leh hnam
himna tûr thlîr chunga ngaihtuahna thar hmanna tûrah kan ngai.
(l)
Lêngpui Airport hi bungraw phur service theihnaa siam tum a ni ang.
(m)
Helicopter service hi mipui mamawh zualpui phuhru tûra tihbelh tum a ni ang.
(n)
International Highway, Myanmar leh Bangladesh thlun zawmtute rin tlâka thawk zo
thuai tûra nasa zâwka nawr a ni ang.
(o) |henawm
state pathumte National Highway rin tlâka pawhtîr thuai tum a ni ang.
CHAPTER V
TUI
(WATER)
Mizoramah
tui thianghlim in tûr hnianghnâr kan neih theihna tûr leh, mamawhna danga hman
tûr kan neih theihna tûrin, ZPM chuan a hnuaia ruahmanna ang hian hma a la ang
:-
(a) Tui
hna tipung turin N.G.O. leh Village thuneitute nên theih tâwpa tang rualin
hma lâk a ni ang.
(b)
Mipuite hnêna tui thianghlim sem dân kalphung siam that a ni ang a, sum tam tak sênga pump chhoh,
a lo thlâwna pût ral tam lutuk hi tihbo tum a ni ang.
(c) Tui
Connection pêk dân felfai zâwk ruahman a ni ang.
(d)
Pump chhâwn ngai lo (Gravity)-a sem theih dân hmun tam thei ang berah ruahman a
ni ang
(e)
Gravity hmanga tui lâk leh semna khuaah chuan Tui Meter vuah a ni lo ang a,
Monthly Fixed Charge-a kalpui niin, man tlâwm zâwka tui man bithliah a ni ang.
(f) Vân
ruah tui chhawr thei tûrin chhûngkaw tam thei ang ber tanpui an ni
ang.
CHAPTER VI
EDUCATION
(a) Kan
hnam tâna him tûr ngaihtuah chungin a theih chin chinah New Education Policy,
2020 hi kalpui a ni ang.
(b) Syllabus-ah
Moral Reform telh a ni ang a, Secondary zawh atang chuan Professional Course hrang hrang -
Farming, Food Processing, Skill Development, Enterpreneurship leh Information Technology-te
telh a ni ang a, ramin a mamawh tûr (Need-based/Job-oriented) mihring chher
chhuah tum a ni ang.
(c)
Zirtîrtu leh Zirna In sem rual (Rationalisation of Teacher and Institutions)
kalpui a ni ang.
(d)
Voluntary Retirement Scheme siam a ni ang.
(e)
Thingtlâng khaw lian deuh leh a chheh vêl khuate’n an intawm theih tûr
Residential Sikul din a ni ang.
(f)
College zawng zawngte Autonomy nei tûra hma lâk a ni ang.
(g)
Industrial Training Institute leh Polytechnic kan neih sate hi National
Qualification Framework zulzuiin tihchangtlun an ni ang.
(h)
Mizoram Education Service nei tûra hma lâk a ni ang.
CHAPTER VII
HEALTH
& HEALTH CARE
Hrisêlna kawngah khawpuia chêngte leh hmun kilkhâwr
zâwka chêngte’n hamthatna intluk tlânga an chan theihna tûrin ZPM chuan
hetiang hian tan lâk a tum a ni:
(a)
PHC/CHC leh Urban Primary Health Centre-te tichangtlungin, Civil Hospital
Extension anga kalpui tûra hma lâk a ni ang.
(b)
District tinah RT-PCR khâwl hman theih renga dah a ni ang.
(c)
District Hospital tinah ICU changtlung tak nei tûra hma lâk a ni ang.
(d)
District Hospital tinah On-Call Clinic hawn a ni ang a, thingtlâng atanga biak
pawh zung zung theih tûrin buatsaih a ni ang.
(e)
Mizoram Health Service Rules, 2009 hi en nawn a, siam that ngai
laite siam that a ni ang.
(f)
Health care Scheme hi damlote’n bill lâk hun an nghah a ngaih tawh loh nân
Cashless-a kalpui tum a ni ang a, inziah luh hun hi eng lai pawha hawn a ni
ang.
CHAPTER VIII
SOCIAL
SECURITY AND WELFARE
Zoram
nuam, mi nâwlpui himna leh râlmuanna, pianphunga rualbanlo te, kum lama upa te,
naupang leh hmeichhiate chanvo leh dikna humhalh a, an tâna ram nuam siam tûrin
ZPM chuan a hnuaia mi ang hian hma a la ang :-
(a)
Khawtlânga sualna chi hrang hrang pung zêl tûr vên nân te, eng hunah pawh, hawi hmun pawh a râlmuan theihna tûrtein,
Police-te tanpui tûrin Kohhran leh Tlâwmngai pâwlte nên lungrual
taka thawh ho dân ruahman a ni ang.
(b)
Invên himna atân leh hnu chhuina atâna tangkai hmanrua (CCTV etc.)-te a tam thei ang dah a ni
ang.
(c)
Mihring, ran vulh leh thlaite’n chhiat rupna a tawh palh pawha kut ruaka
vanduaina an tawrh ngawt lohna tûrin, General Insurance Company din tûra hma
lâk a ni ang.
(d) Kum
lama upa zâwkte inkawm hlimna Recreation Centre changtlung zâwkin a tam thei
ang din tum a ni ang.
(e) Old
Age pension Central-in a kalpui mêk bâkah Mizoram sawrkârin thla tin pension
atân Rs. 1000/- a pêk belh ang.
(f)
Rualbanlote tâna dân hrang hrangin hamthatna leh hum himna a pêk theihte kim taka dawntîr
tûrin sawrkârin a tûl apiang a ti ang.
(g)
Employment Exchange for Person with Disabilities (PwDs) chu District tinah din
a ni ang.
(h)
Ruihhlo veivâkin Mizoram a pal tlang lohna tûrin sawrkâr, tlâwmngai pâwl leh
Kohhrante nên thapui thawha beihpui thlâk a ni ang.
(i)
Ruihhloin a tihbuai tawhte chhan chhuah hna leh, ruihhlo laka la fihlîmte vên
him hna thawkin beihpui thlâk a ni ang.
(j)
Kohhran hrang hrang leh N.G.O.-te nên inthurual taka khawtlang nun siam that beihpui
thlâk dân ruahman a ni ang.
(k)
Hmeichhiate leh naupangte tâna hamthatna hrang hrang leh vên himna an neih theihna tûra Scheme
awm sate tihchangtlun a, a taka hman ngei tum a ni ang.
CHAPTER IX
ADMINISTRATIVE
REFORM
ZPM
sawrkâr chu kalphung thar, mipui sawrkar, thuneihna semzai (Decentralization of
Power & Collective Leadership) a ni ang a, sawrkar chak leh huap zo siam turin
a hnuaia mi ang hian Administrative Reform a kalpui ang.
(a)
Thingtlâng khaw tinah V illage Development Committee (VDC) din a ni ang a, a
hming mai ni loin, a tak taka kalpui tum a ni ang.
(b)
Rural Development Block tinah Block Development Committee (BDC) din a ni ang a,
hemi atân hian Block Fund dah a ni ang.
(c)
District tinah hmasâwnna ngaihtuahtu tûr District Development Committee (DDC)
din a ni ang.
(d)
Level hrang hranga Development Committee-te hi hmasâwnna hna thawk tak tak tûra
din a ni ang a, an hna thawh dân uluk taka vil tûrin State Monitoring Committee
din a ni ang.
(e)
Municipality awm lohna khaw lian Notified Town-ahte Town Development Committee
din vek a ni ang.
(f)
Mizoram New Capital Complex (MINECO) Aizâwlah Sawrkâr Office a tam thei ang ber
sawn luh a ni ang a, CM Secretariat pawh sawn luh a ni ang.
(g)
Chief Minister chuan Council of Minister-te tha taka a vil theih nân, Works Department bîk enkawl a
nei lo ang.
(h)
Mipuite’n awlsam zâwka sawrkâr an dâwr theih nân Right to Public Service Act
leh Mizoram Ease of Doing business-te hi a remchânna apiangah kalpui a ni ang.
(i)
Circle, Block, Sub Division leh District ramrite hi Department tinin an intâwm theih
tûrin siam rem a ni ang.
(j)
Department inlaichîn deuhte chu Minister pakhat hnuaia dah (Sectorise) a ni ang
a, Department hrang hrangte’n thawh hona (Convergence) an neih dân tûr ruahman
a ni ang.
(k)
Disinvestment/Privatisation Board din a ni ang.
(l) Ei
rûkna tibo tûra nasa taka hma lâk a ni ang a, Lok Ayukta hi hna thawk thei tûra
tihchangtlun a ni ang.
(m)
Mizoram Ceiling on Guarantor Act, 2011 hi en nawn a, siam that ngai
laite a tûl
anga siam that a ni ang.
(n)
Thuneihna semzai dân felfai taka duan a ni ang.
CHAPTER X
FINANCIAL
REFORM
Mizoram
hi India rama State pachhe berte zînga mi a ni. Kum 2022–2023 Mizoram Budget
pumpui chêng vaibêlchhia 14008.15/- atanga Mizoram thawh ve chu chêng vaibêlchhia 1637.73,
11.69% chauh a ni. Kan Budget pumpui atang hian a lêt leh awm lo chi, sawrkâr inrêlbâwlna
(Revenue expenditure) atân 71.43% lai kan hmang ral a, hmasâwnna hna thawhna
tûr (Capital Expenditure) chu 28.57% chauh a ni. ZPM a sawrkâr chuan a hna
hmasa ber tûr chu nasa taka inrenchem a ni phawt a, a dawtah State sum thawh chhuah dan tur ngaihtuah a ni. Hma lâkna tûr langsâr zualte chu :-
1.
Inrenchemna :
(a)
Inrenchem beihpui thlâk a ni ang a, Chief Minister leh Minister-te’n hma an
hruai ang a,sawrkâr motor pakhat bâk an kawl lo ang.
(b)
MLA/Minister-te mi mal car tûr sawrkâr suma lei thin hi tihtâwp a ni ang.
(c)
Chief Minister leh Minister dangte’n sawrkâr atanga khawsak awlsamna an dawn (facility) zawng
zawng a chanvea tihhniam nghâl a ni ang.
(d) VIP
programme tihropui nana sorkar hna leh sum khawhralna tih bo a ni ang.
(e)
Mizoram Sawrkâr atanga double pension lâk hi tihtâwp a ni ang. Entîr nân
: Sawrkâr hna pension leh MLA pension lâk kawp awih a ni lo ang.
2. Sum
thawh chhuah dân tûr :
(a)
Land Reform hnuaiah Land Ceiling kalpuiin, Progressive Tax lak a ni ang. Chumi
tihlawhtling tûr chuan Digital Land and Property Records/ GPS-based kalpui a ni
ang.
(b) Mi
mal ram a tam thei ang ber LSC tûra hma lâk a ni ang a, chu chuan chhiah nasa
takin a tipung ang.
(c)
Professional Tax hi 15th Finance Commission rawtna zulzuiin kalpui a ni ang.
(d) Ram
chhûng mau hi a hlâwk thei ang bera suma chantîr (value add) tûrin, Processing
Unit rin tlâk a tam thei ang siam a ni ang.
(e)
Cess lâk dân awmze nei leh hlâwk zâwk ruahman a ni ang.
(f)
Mizoram chhûnga Bank-te mipui tâna luang chhuak tûrin hma lâk ani ang.
3. Budget
kalphung tûr :
(a)
State Budget kalphung hi mi tin hriat thiam awl zâwnga siam (Simplify) a ni
ang.
(b) Kut
hna thawktute pualin Budget-ah sum dah a ni ang.
CHAPTER XI
SPORTS
Sports hi hrisêlna atân te, ram thawh chhuah tihpunna
atân te, thalaite ei zawnna atânte a tangkai ta hle
a. Khawvêl ram danga Mizo hnam pho chhuak a, tihmingthatu a nih
avângin, ZPM sawrkâr chuan Sports hi a ngai pawimawh hle dâwn a, uluk takin
Sports Policy a siam ang:-
(a)
Hnam ziarâng tilang thei infiamna chi hrang hrang kan neihte hi Elementary
School atanga
tannin
awmze neia chawi sân dân ruahman a ni ang.
(b)
Infiamna hmunhma (Sports Infrastructure)-te awmze neia thalaite’n
hma an sâwnpui theih tûr kawng hawiin din a ni ang.
(c) Zo
hnahthlâk khawvêl hmun hrang hranga awmte intawh khâwmna atân Zofa Olympic kum
thum danah huaihawt tum thin a ni ang.
(d)
Mizote talent neihna lam uluk taka thlang chhuakin, khawvêl hriata hlawhtling
thei tûra a tûl ang anga buatsaih a ni ang.
(e)
Adventure Sports tihmasâwn tûrin remchâng tam tak kan neihte hman tangkai a ni
ang.
(f)
Discipline hrang hrang behchhan Sports Association-te nên inchhêm alh tawn
zâwnga thawh hona tha siam a ni ang a, ruahmanna siam ho thin a ni
ang.
CHAPTER XII
TOURISM
Tourism
hi hmang tangkai thiamte chuan sum hnâr hlâwk takah an hmang.
Mizoramah khuarêl hmunhma mit la tak tak tam tak a awm a, hêng khuarêl malsâwmnate
hi pâwn lam mite hîpna atân, sum hmuhna atân kan hmang tangkai tâwk
lo hle a ni. Tourism tihhmasâwn nân a hnuaia mi ang hian hma a la ang:-
1.
"Mizoram Responsible Tourism Policy, 2020" hi ennawn a, siam that a ni
ang.
2.
Agri-Tourism uar taka kalpui a ni ang a, Agripreneurship nêna kal kawppui a ni
ang.
3 Home
Stay siamna atân khaw tam zâwk thlan a ni ang a, khualzinte tân thingtlâng khaw
tam zâwkah riahbûk tam thei ang ber siam a ni ang.
4.
Picnic Tourism uar zâwka kalpui a ni ang. The Mizoram Picnic Tourism Promotion
dân siamin sawrkârin Picnic Spot siamtute a thawhpui ang.
5.
Mizoram sik leh sa mil (Season-based) Tour Package siam a ni ang. Family
Package, Honeymoon Package, Peer Group leh Student Package-te siam a ni ang.
CHAPTER XIII
RAMRI
(BOUNDARY)
Mizoram
hian International Boundary (Myanmar-404 KM, Bangladesh-318 KM, Total 722 KM)
leh State Boundary (Manipur-95 KM, Tripura-66 KM leh Assam-123 KM, Total 284
KM), a vaiin KM 1006 a nei a, ramri thui tak neih hi himna tiderthâwng thei a
nih rualin hmasâwnna remchâng takah a chantîr theih. ZPM chuan kan ramrite hi
ram tâna hlâwkpui dân kawng uluk takin a ruahman dâwn a ni :-
(a)
International border chheh vêl himna atâna siam Border Area Development
Programme (BADP) hi mi chêngte hmasâwnna leh intodelhna remchângah tangkai taka
hman a ni tawh ang.
(b)
International Border atanga lo luhna en fiah leh zir chian a ni ang a, a ram
hmun hma map leh a Area GPS hmangin computer-ah chhinchhiah vek a ni ang.
(c)
International Border Trade & Check Posts bul hnaiah Integrated Growth
Centre din dân tûr ngaihtuah a ni ang.
(d)
Ramri buai ching feltu tûr mipui huap zo Boundary Committee din a ni ang.
CHAPTER XIV
SAWHTHING
ZPM
sawrkâr chuan kut hna thawktute’n Sawhthîng Kg.-ah Rs. 50/- aia tlêm loa an
hralh theih nân hma a la dâwn:-
1. Hralh
leh Lei dân tûr :
(a) ZPM
sawrkâr chuan sawhthîng leitu tûr zawngin tender a chhuah ang a; tender
chhângtute zîngah Rs. 50/- emaw, a aia sânga chhângtu an awm chuan, sawrkârin
agreement kimchang tak a ziahpui ang a, uluk takin a vil zui ang.
(b)
Tender chhângtute’n Rs. 50/- aia hniam veka an chhân chuan, a ngam sâng ber chu
thlan a ni ang a; Rs. 50/- a phâk lohna zawng chu sawrkârin Support Price
hmangin a hnawh khahsak ang.
(c)
Tender chhângtu an awm loh chuan sawrkârin Rs. 50/-in a lei ang
2.
Sawhthîng Sâwngbâwlna :
(a)
Sawhthîng sâwngbâwlna rin tlâka din duhte sawrkârin a pui ang.
(b)
Sawhthîng chîngtute’n a sâwngbâwlna hmuna an hralh dân tûrah sawrkârin
ruahmanna fel tak a siam ang.
(c)
Sawhthîng chîngtute’n Society an din ang a, chin zât, thar zât chiang taka
chhinchhiah a ni ang.
Society Member-te thar chauh sawrkârin a buaipui ang.
Society din dân tûr him leh chipchiar siam a ni ang.
Comments
Post a Comment